เมื่อปี พ.ศ. 2522 สถาบันวิจัยและพัฒนา มีฐานะเป็น 
“ฝ่ายวิจัย” ในสังกัดสำนักวิชาการ โดยเป็นหน่วยงานประสานการวิจัยของสาขาวิชาต่างๆ มีหน้าที่รับผิดชอบการส่งเสริมและสนับสนุนงานวิจัยของมหาวิทยาลัย ประสานงานการวิจัย บริการข้อมูล เผยแพร่ผลงานการวิจัย และเป็นหน่วยงานเลขานุการของคณะกรรมการวิจัย

ต่อมาภาระงานด้านการวิจัยเพิ่มขึ้น มหาวิทยาลัยจึงได้เสนอโครงการจัดตั้งสถาบันวิจัยและพัฒนา ไว้ในแผนพัฒนาการศึกษาระยะที่ 6 (พ.ศ. 2530 – 2534) เพื่อให้หน่วยงานสามารถรองรับและตอบสนองภารกิจดังกล่าว จึงได้มีการจัดตั้ง “สถาบันวิจัยและพัฒนา” อย่างเป็นทางการ
ตามพระราชกฤษฎีกาจัดตั้งส่วนราชการในมหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช ทบวงมหาวิทยาลัย พ.ศ. 2535 โดยได้ประกาศไว้ในราชกิจจานุเบกษา เล่ม 109 ตอนที่ 42 หน้า 139 ลงวันที่ 8 เมษายน 2535